Phần 03 – Sự khác biệt cơ bản giữa IFRS và VAS

• Mục đích của báo cáo tài chính;
• Đặc điểm định tính của thông tin tài chính hữu ích;
• Định nghĩa, nguyên tắc ghi nhận và xác định giá trị các yếu tố của báo cáo tài chính cũng như các khái niệm về vốn và bảo toàn vốn.

Việc tiếp cận mới này dẫn đến bố cục của khuôn khổ có sự thay đổi lớn so với VAS 01 của Việt Nam hiện nay. Ví dụ thay đổi về các nguyên tắc kế toán cũng như các yêu cầu cơ bản đối với kế toán như tính nhất quán, kịp thời, đầy đủ, trung thực, khách quan….

• Giá trị hiện hành: Tài sản được ghi nhận tương ứng với số tiền hoặc khoản tương đương tiền sẽ phải trả tại thời điểm hiện tại để có thể mua một tài sản tương tự.
• Giá trị có thể thực hiện được (thỏa thuận): Tài sản được ghi nhận tương ứng với số tiền hoặc khoản tương đương tiền có thể thu được nếu bán tài sản đó tại thời điểm hiện tại.
• Giá trị hiện tại: Tài sản được ghi nhận theo giá trị chiết khấu của dòng tiền ước tính thu được trong tương lai từ việc sử dụng tài sản vào hoạt động sản xuất kinh doanh.

• Việc không loại trừ các công cụ tài chính phái sinh ra khỏi phạm vi của chuẩn mực này sẽ dẫn đến không phù hợp với các hợp đồng mua, bán sử dụng công cụ phái sinh (như hợp đồng tương lai, thỏa thuận kỳ hạn hoặc quyền chọn), không thể phản ánh hết các khoản lãi, lỗ phát sinh từ hợp đồng cũng như không phù hợp với các mô hình kế toán sử dụng công cụ phái sinh cho mục đích phòng ngừa rủi ro.
• Tài sản sinh học của các hoạt động nông nghiệp như cây trồng, vật nuôi và  những sản phẩm chưa  qua chế  biến thu được  từ  tài sản sinh học (thịt, hoa màu, gỗ, mủ cao su…) cần được xác định theo giá trị hợp lý trừ chi phí bán ước tính tại thời điểm thu hoạch theo thông lệ quốc tế chứ không được phản ánh như các loại hàng hóa khác.

• TSCĐ hữu hình được phân loại là tài sản dài hạn nắm giữ để bán trong điều kiện hoạt động không liên tục: Trong một số trường hợp, khi doanh nghiệp không còn dự kiến tiếp tục hoạt động, các TSCĐ không còn được sử dụng để tạo ra lợi ích kinh tế như trong điều kiện thông thường mà thay vào đó các tài sản này nằm ở trạng thái sẵn sàng để bán. Điều này dẫn đến cách thức thu hồi tài sản có sự khác biệt về bản chất (thu thanh lý) so với các TSCĐ khác và vì vậy, việc áp dụng các nguyên tắc kế toán của TSCĐ hữu hình không còn phù hợp.
• Tài sản sinh học liên quan đến các hoạt động nông nghiệp: Các tài sản này như cây công nghiệp (cao su, hạt tiêu, café..) hoặc súc vật sinh sản (bò sữa, lợn giống…) có đặc điểm khác các TSCĐ thông thường do có thể sinh sôi nảy nở thêm trong quá trình sinh trưởng và dẫn đến các chi phí liên quan trực tiếp đến chăn nuôi, vun trồng không phản ánh được giá trị của các tài sản loại này. IAS 41 yêu cầu những tài sản sinh học phải được ghi nhận theo giá trị hợp lý trừ chi phí bán trong khi TSCĐ yêu cầu ghi nhận theo giá gốc là các chi phí liên quan trực tiếp tới việc đưa tài sản vào trạng thái sẵn sàng sử dụng. Do đó việc không loại trừ tài sản sinh học ra khỏi VAS 03 làm cho các tài sản này chưa được phản ánh đúng bản chất trên báo cáo tài chính.
• Quyền sử dụng đất: Theo IAS 16, quyền sử dụng đất được kế toán là TSCĐ hữu hình trong khi Việt Nam đang kế toán là TSCĐ vô hình với lí do đây là quyền sử dụng. Tuy nhiên, đất là một tài sản có hình khối cụ thể nên việc phân loại như Việt Nam do ảnh hưởng của tên gọi là chưa phù hợp với bản chất của tài sản. Mặt khác, nếu đất sử dụng để cho thuê lại được phân loại là bất động sản đầu tư cùng với cơ sở hạ tầng như một tài sản hữu hình dẫn đến việc phân loại tài sản là đất tại Việt Nam chưa nhất quán.
• Giá trị tài nguyên, khoáng sản hoặc các quyền về khoáng sản và dự trữ khoáng sản như dầu, khí tự nhiên và các nguồn tài nguyên không thể tái tạo tương tự có nhiều đặc điểm kinh tế, kỹ thuật khác biệt với các ngành sản xuất khác. Do khoáng sản thường nằm dưới lòng đất, biển nên các chi phí tìm kiếm, thăm dò, thẩm lượng và khai thác có những đặc thù theo quy định của ngành khai khoáng. Việc ghi nhận, đánh giá và xác định giá trị các mỏ cần xem xét đến cả yếu tố trữ lượng và hiệu quả kinh tế, ví dụ như nếu trữ lượng không đủ để vận hành thương mại thì mỏ không đủ điều kiện khai thác, vì vậy phải có một Chuẩn mực kế toán riêng để điều chỉnh các hoạt động khai thác tài nguyên khoáng sản.

• Các khoản ước tính ban đầu của chi phí phá hủy, điều chuyển tài sản, hoàn trả mặt bằng và khôi phục hiện trạng phát sinh khi mua hoặc sử dụng tài sản thường là các nghĩa vụ pháp lý và không thể tránh khỏi tại thời điểm cuối vòng đời tài sản. Ví dụ tập đoàn Than có nghĩa vụ hoàn nguyên môi trường sau khi khai thác than và bô xít; Tập đoàn dầu khí có trách nhiệm thu dọn mỏ sau khi khai thác dầu ngoài khơi. Nếu các chi phí này không được dự tính trước để tính vào nguyên giá TSCĐ và khấu hao dần thì doanh nghiệp sẽ không có đủ nguồn lực để trang trải, tạo ra những rủi ro tài chính trong giai đoạn nhất định.

• Ví dụ nhà máy sửa chữa ô tô có một dụng cụ chuyên dụng để sửa chữa ô tô nhưng theo quy định của Việt Nam, nếu giá trị vượt quá 30 triệu thì bắt buộc phải kế toán là TSCĐ chứ không được kế toán là công cụ, dụng cụ cho dù công ty sử dụng là tài sản đó là một công cụ lao động bình thường, điều này làm cho tài sản không được phản ánh đúng bản chất của nó.

• Chúng ta đều biết TSCĐ có giá trị và giá trị sử dụng. Trong một số trường hợp, giá trị của TSCĐ có sự khác biệt rất lớn so với giá trị sử dụng và nếu TSCĐ luôn được ghi nhận theo giá gốc trừ khấu hao lũy kế thì có thể không phản ánh đúng năng lực của doanh nghiệp.

• Việc thiếu quy định về ghi nhận tổn thất tạo ra rủi ro lớn cho doanh nghiệp vì trong một số tình huống, giá trị còn lại của TSCĐ cao hơn rất nhiều so giá trị có thể thu hồi, thực chất doanh nghiệp đã rỗng ruột nhưng sổ sách thì vẫn phản ánh tài sản, tạo ra tình trạng lãi giả – lỗ thật.
• việc chưa quy định về ghi nhận tổn thất tài sản là vi phạm một trong các nguyên tắc kế toán cơ bản là tài sản không ghi cao hơn giá trị có thể thu hồi, đơn giản vì nếu ghi cao hơn là ghi khống, đồng thời vi phạm nguyên tắc thận trọng của kế toán.

• Nguyên tắc chung là tài sản đã hết khấu hao thì không tiếp tục khấu hao nữa nên doanh nghiệp trong mọi trường hợp chỉ thu hồi đủ chi phí là phải dừng khấu hao nên cho dù doanh nghiệp được tự quyết định thời gian khấu hao thì xét về tổng thể cũng không làm ảnh hưởng đến mức thu hồi tài sản.

• Theo VAS 04, tài sản cố định vô hình được ghi nhận theo quy định phải được phân bổ theo thời gian sử dụng hữu ích không quá 20 năm, trừ khi có bằng chứng thuyết phục rằng thời gian sử dụng hơn 20 năm là phù hợp.
• Đồng thời VAS 04 cũng quy định rõ một số chi phí trước hoạt động của doanh nghiệp như chi phí liên quan đến việc thành lập doanh nghiệp, các hoạt động đào tạo, quảng cáo, nghiên cứu và di dời cơ sở kinh doanh được phép hoãn lại sẽ được ghi nhận và phân bổ dần vào báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh tối đa không quá 3 năm.

• IFRS 16 đã loại bỏ việc phân loại hợp đồng thuê tài chính và thuê hoạt động, theo đó chỉ phân biệt hợp đồng thuê tài sản hay hợp đồng thuê sử dụng dịch vụ.
• Việc thay đổi trong quy định này còn nhấn mạnh về tiêu chí của tài sản là không phụ thuộc vào quyền sở hữu mà thay vào đó nhấn mạnh về quyền kiểm soát để mang lại lợi ích kinh tế mới là tiêu chuẩn để ghi nhận tài sản.