[IAS 12] Thuế Thu Nhập Doanh Nghiệp Hoãn Lại

Mục lục

1. Thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại là gì ?

Thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại (Deferred tax) là thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) sẽ phát sinh nhưng bị hoãn lại đến các kỳ kế toán sau.
Là chỉ tiêu được sử dụng để cân bằng giữa chi phí thuế TNDN tính theo quy định thuế và tính theo quy định kế toán
Là chỉ tiêu được sử dụng để cân bằng giữa giá trị tính theo mục đích thuế (“Tax base”) và giá trị tính theo nguyên tắc kế toán (“Accounting base”) của các khoản mục trên Báo cáo tình hình tài chính (Bảng cân đối kế toán)

2. Tại sao lại phát sinh thuế TNDN hoãn lại ?

Nói một cách đơn giản, thuế TNDN hoãn lại phát sinh do sự khác nhau trong cơ sở ghi nhận các khoản mục giữa kế toán và thuế.

a. Trên góc độ Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (Profit or Loss, PL)

Theo kế toán

Theo thuế

Thuế TNDN = Lợi nhuận kế toán trước thuế * thuế suất thuế TNDN

(Corporate Income Tax (CIT) = Accounting profit before tax * %CIT)

Thuế TNDN = Thu nhập chịu thuế * thuế suất thuế TNDN

(CIT = Taxable income * %CIT)

Lợi nhuận kế toán trước thuế sẽ có chênh lệch với thu nhập chịu thuế: Thu nhập chịu thuế = lợi nhuận kế toán trước thuế +/- các khoản chênh lệch cần điều chỉnh

Ví dụ: Có những khoản doanh thu phải ghi nhận theo quy định kế toán nhưng lại không phải ghi nhận theo quy định thuế. Hay có những khoản chi phí phải phân bổ dần vào chi phí từng kỳ theo quy định kế toán, nhưng lại phải ghi nhận toàn bộ vào chi phí tại thời điểm phát sinh theo quy định của thuế.

Do vậy, chi phí thuế TNDN tính theo quy định kế toán sẽ khác với tính theo quy định thuế và báo cáo tài chính của doanh nghiệp cần phải phản ánh được cả hai thông tin này.

Chỉ tiêu Chi phí thuế TNDN trên PL = Thuế TNDN hiện hành + thuế TNDN hoãn lại

(Income tax expense = Current income tax + Deferred tax)

* Trong đó, Current income tax sẽ phản ánh nghĩa vụ thuế xác định theo quy định thuế

Chỉ tiêu Nghĩa vụ thuế TNDN trên BS = Thuế TNDN hiện hành phải trả + thuế TNDN hoãn lại phải trả

(Tax liabilities = Current income tax liability + Deferred income tax liability)

*Trong đó, Current income tax liability sẽ phản ánh nghĩa vụ thuế xác định theo quy định thuế

b. Trên góc độ Báo cáo tình hình tài chính (Financial Position, FP)/Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet, BS)

Giá trị của một khoản mục/tài khoản/giao dịch khi xác định theo quy định kế toán và thuế cũng sẽ khác nhau.
Giá trị của khoản mục/giao dịch xác định theo quy định thuế gọi là cơ sở tính thuế (“Tax base”)
Giá trị của khoản mục/giao dịch xác định theo quy định kế toán gọi là cơ sở kế toán (“Accounting base”)

Chênh lệch tạm thời giữa cơ sở kế toán (“Accounting base”) và cơ sở tính thuế (“Tax base”) của các khoản mục/giao dịch sẽ làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại (Deferred tax).

Deferred tax = (Accounting base – Tax base) * % CIT

Chênh lệch giữa cơ sở kế toán và cơ sở tính thuế chia làm 03 nhóm

Chênh lệch tạm thời phải chịu thuế (“Taxable temporary differences”)
Chênh lệch tạm thời được khấu trừ (“Deductible temporary differences”)
Chênh lệch vĩnh viễn (“Permanent differences”)

Chênh lệch tạm thời phải chịu thuế (Taxable temporary differences)

Chênh lệch tạm thời phải chịu thuế là chênh lệch phát sinh khi việc thu hồi các khoản mục tài sản và nợ phải trả sẽ làm cho:

Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế

(Taxable Income > Accounting profits before tax)

Nói cách khác, làm cho nghĩa vụ thuế TNDN của công ty trong tương lai tăng. Do đó, làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Ví dụ:

Doanh thu từ cho vay: đã trích trước lãi dự thu và ghi nhận vào lợi nhuận kế toán trong kỳ. Nhưng chỉ được tính vào lợi nhuận tính thuế theo thời điểm thực nhận tiền.

Khoản mục lãi dự thu này có: Cơ sở kế toán > Cơ sở tính thuế
Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế tăng)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời chịu thuế và làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Chi phí trả trước: sẽ được khấu trừ cho mục đích thuế ngay trong kỳ công ty chi trả. Tuy nhiên, chỉ được phân bổ dần vào chi phí trong kỳ cho mục đích kế toán.

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế tăng)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời chịu thuế và làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Chi phí phát triển: được ghi nhận là tài sản cố định vô hình và được trích khấu hao vào chi phí trong kỳ nếu thỏa mãn điều kiện theo quy định kế toán. Nhưng theo quy định thuế, chi phí sẽ được tính toàn bộ vào chi phí trong kỳ phát sinh.

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế tăng)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời chịu thuế và làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Đánh giá tăng giá trị tài sản: Công ty có thể đánh giá lại tăng giá trị tài sản cho mục đích kế toán. Nhưng theo quy định thuế thì không. Dẫn đến, cơ sở kế toán và cơ sở tính thuế của tài sản này sẽ chênh lệch.

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế tăng)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời chịu thuế và làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Thời gian khấu hao tài sản: Một tài sản có nguyên giá 200 triệu đồng, công ty khấu hao trong 10 năm. Tài sản đã khấu hao lũy kế 20 triệu đồng, giá trị còn lại 180 triệu đồng. Theo quy định thuế, tài sản này chỉ khấu hao 05 năm, do đó khấu hao lũy kế theo thuế là 40 triệu đồng và giá trị còn lại 160 triệu đồng.

Chênh lệch tạm thời phát sinh: 180 triệu – 160 triệu = 20 triệu
Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế tăng)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời chịu thuế và làm phát sinh thuế TNDN hoãn lại phải trả

Chênh lệch tạm thời được khấu trừ (Deductible temporary differences)

Chênh lệch tạm thời được khấu trừ là chênh lệch phát sinh khi việc thu hồi các khoản mục tài sản và nợ phải trả sẽ làm cho:

Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế

(Taxable Income < Accounting profits before tax)

Nói cách khác, làm cho nghĩa vụ thuế TNDN của công ty trong tương lai giảm. Do đó, làm phát sinh tài sản thuế TNDN hoãn lại.

Ví dụ:

Doanh thu nhận trước: Công ty nhận được tiền thanh toán tiền thuê dịch vụ trước cho nhiều năm (200 triệu đồng). Công ty ghi nhận tài khoản doanh thu nhận trước và phân bổ dần hàng năm vào lợi nhuận kế toán. Tuy nhiên, toàn bộ 200 triệu đồng sẽ phải chịu thuế ngay khi công ty nhận tiền.

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế giảm)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời được khấu trừ và làm phát sinh tài sản thuế TNDN hoãn lại.

Chi phí nghiên cứu: được ghi nhận vào chi phí kế toán tại thời điểm phát sinh. Nhưng chỉ được khấu trừ cho mục đích thuế vào các kỳ sau, khi đã có doanh thu.

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế giảm)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời được khấu trừ và làm phát sinh tài sản thuế TNDN hoãn lại.

Các khoản đầu tư tài chính: có thể được điều chỉnh giảm giá trị theo giá trị hợp lý theo quy định kế toán. Nhưng theo quy định thuế thì không

Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế giảm)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời được khấu trừ và làm phát sinh tài sản thuế TNDN hoãn lại.

Thời gian khấu hao tài sản: Một tài sản có nguyên giá 200 triệu đồng, công ty khấu hao trong 05 năm. Tài sản đã khấu hao lũy kế 40 triệu đồng, giá trị còn lại 160 triệu đồng. Theo quy định thuế, tài sản này phải khấu hao 10 năm, do đó khấu hao lũy kế theo thuế là 20 triệu đồng và giá trị còn lại 180 triệu đồng.

Chênh lệch tạm thời phát sinh: 180 triệu – 160 triệu = 20 triệu
Trong năm hiện tại: Thu nhập chịu thuế > Lợi nhuận kế toán trước thuế
Vì tổng nghĩa vụ thuế là không đổi nên trong tương lai: Thu nhập chịu thuế < Lợi nhuận kế toán trước thuế (nghĩa vụ thuế giảm)
Như vậy, đây là chênh lệch tạm thời được khấu trừ và làm phát sinh tài sản thuế TNDN hoãn lại.

TÓM TẮT

Khoản mục tài sản

Khoản mục nợ phải trả

Khi, Cơ sở kế toán < Cơ sở tính thuế

thì, phát sinh: Tài sản thuế TNDN hoãn lại

Khi, Cơ sở kế toán > Cơ sở tính thuế

thì, phát sinh: Tài sản thuế TNDN hoãn lại

Khi, Cơ sở kế toán > Cơ sở tính thuế

thì, phát sinh: Thuế TNDN hoãn lại phải trả

Khi, Cơ sở kế toán < Cơ sở tính thuế

thì, phát sinh: Thuế TNDN hoãn lại phải trả

Chênh lệch vĩnh viễn (Permanent differences)

Chênh lệch vĩnh viễn là chênh lệch phát sinh khi các khoản thu nhập hoặc chi phí được ghi nhận cho mục đích kế toán nhưng không được tính vào thu nhập, chi phí khi xác định thu nhập chịu thuế

Ví dụ: Thu nhập được miễn thuế hay chi phí không được khấu trừ

Chênh lệch vĩnh viễn này sẽ không làm phát sinh Thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại

Hiện tại, IAS 12 đã không sử dụng khái niệm này nữa, mà thay vào đó là bổ sung các trường hợp ngoại lệ khi ghi nhận thuế TNDN hoãn lại từ các khoản chênh lệch tạm thời.

c. Lưu ý

Tài sản thuế TNDN hoãn lại không chỉ phát sinh từ chênh lệch tạm thời được khấu trừ mà còn phát sinh từ:

Giá trị được khấu trừ chuyển sang các năm sau của các khoản lỗ tính thuế chưa sử dụng.
Giá trị được khấu trừ chuyển sang các năm sau của các khoản ưu đãi thuế chưa sử dụng.

Thuế TNDN hoãn lại cần được xác định theo thuế suất dự tính sẽ áp dụng cho năm tài sản được thu hồi hay nợ phải trả được thanh toán, dựa trên các mức thuế suất (và các luật thuế) có hiệu lực tại ngày kết thúc năm tài chính

Ketoanstartup.com

XEM THÊM CÁC CHUẨN MỰC KHÁC